Kazimierz. Środkowoeuropejskie doświadczenie rewitalizacji
2006
Pierwsze interdyscyplinarne podsumowanie rewitalizacji krakowskiego Kazimierza z perspektywy 15 lat transformacji systemowej. Przemiany tkanki miejskiej, funkcji i wizerunku dzielnicy ukazane są w szerszym kontekście rewitalizacji wielokulturowych obszarów śródmiejskich w Europie Środkowej.
W 2007 r. książka otrzymała nominację do Nagrody im. J. Długosza za najlepszą książkę roku w dziedzinie szeroko rozumianej humanistyki. Recenzja książki autorstwa dr Craiga Younga (Manchester Metropolitan University) ukazała się też w prestiżowym czasopiśmie naukowym „Urban Studies”, nr 12, 2007, s. 2487–2496.
Zabudują prastare rumowiska,
podniosą z gruzów dawne budowle,
odnowią miasta zburzone,
świecące pustkami od wielu pokoleń.
(Księga Izajasza 61,4)
Strategie przywracania do życia zdegradowanych historycznych obszarów miast określane jako rewitalizacja czy odnowa urbanistyczna stosowane są w Europie Zachodniej oraz miastach amerykańskich już od lat 60. ubiegłego wieku. Nowe czynniki miastotwórcze warunkowane transformacją ustrojową w Europie Środkowej zasadniczo wpłynęły na funkcjonowanie miast, uruchamiając wiele zjawisk w ich przestrzeni, przede wszystkim możliwość zaistnienia procesów rewitalizacyjnych podobnych do obserwowanych w krajach wysoko rozwiniętych. Okres po 1989 roku wyzwolił liczne nowe inicjatywy, w tym chęć przeszczepienia strategii i rozwiązań stosowanych w krajach zachodnich. Przyczynił się jednak również do powstania wielu nowych niebezpieczeństw, trudności i pułapek w odniesieniu do zarządzania obszarami zabytkowymi. Jak winny więc w kontekście polskim i środkowoeuropejskim przebiegać procesy rewitalizacji, a jak przebiegają? Jak je skutecznie monitorować i kierować nimi, sterując wysiłki instytucji i jednostek zarówno publicznych, jak i prywatnych w dobrym kierunku?
Pytania te były dla mnie inspiracją do przeprowadzenia wielodyscyplinarnej analizy przemian dzielnicy Kazimierz w Krakowie w latach 1989–2004. Obszar ten jest moim zdaniem najlepszym przykładem, jakim można się posłużyć w badaniach procesu rewitalizacji w Polsce ze względu na następujące uwarunkowania:
- wielokulturowe dziedzictwo miejsca (chrześcijańskie i żydowskie),
- duży stopień degradacji, a następnie nasilenie przemian,
- złożone problemy, m.in. społeczne, własnościowe,
- obecność wielu procesów opisywanych w rewitalizacji miast i dzielnic w Europie Zachodniej,
- wysiłki, jakie zostały podjęte na początku okresu transformacji w celu stworzenia kompleksowego, opartego na doświadczeniach zachodnioeuropejskich planu działań rewitalizacyjnych dla dzielnicy.
Dążąc do uporządkowania podjętego problemu w ramach celu poznawczego pracy, wprowadzono następujące otwarte pytania badawcze:
- Jak przebiegał proces rewitalizacji Kazimierza w latach 1989–2004?
- Jakie są czynniki i warunki rewitalizacji dzielnicy?
- Jakie były założenia i strategie rewitalizacji, a jaki rzeczywisty przebieg procesu?
- Jaka jest rola instytucji publicznych oraz władz samorządowych w procesie rewitalizacji?
- W jakim stopniu proces rewitalizacji można mierzyć i monitorować?
- Jakie konflikty w przestrzeni miasta może rodzić rewitalizacja? Kim są beneficjenci rewitalizacji?
- Jakie elementy rewitalizacji Kazimierza odzwierciedlają podobne procesy zachodzące w miastach Europy Zachodniej, a jakie są uwarunkowane specyfiką środkowoeuropejską i polską? [...]
Rewitalizacja zrodziła zatem także konflikty związane z tożsamością przestrzeni miejskiej, jej zawłaszczaniem przez poszczególne grupy społeczne oraz swoistą rywalizacją o dzielnicę pomiędzy różnymi jej użytkownikami. Na Kazimierzu wyraźny jest wzrost liczby podmiotów działających na scenie miejskiej, a co za tym idzie zwiększenie możliwości zaistnienia spornych kwestii i płaszczyzn konfliktu.