publikacje

Kim są Czesi?

2010

Książka jest esejem czeskiego filozofa Jana Patočki, który napisał go w latach siedemdziesiątych, kiedy wszelka publiczna dyskusja na temat tożsamości narodu, jego przeszłości i teraźniejszości była w Czechosłowacji niemożliwa. W wątku przewodnim publikacja stanowi repetytorium z czeskiej historii, którego celem jest zarysowanie głównych tendencji rozwojowych czeskiego narodu i państwa oraz formujących je idei, a także ukazanie problematyki czeskiej tożsamości narodowej i świadomości politycznej ukształtowanej w procesie historycznym

 

Podczas gdy w X wieku osiągnięto zjednoczenie Czech przez Przemyślidów (w konsekwencji wymordowania Sławnikowków, rodu świętego Wojciecha, drugiego biskupa praskiego), granice z Polską i Węgrami były jeszcze w XI wieku całkiem nieokreślone i przez pewien czas nie było jeszcze wiadomo, czy Czechy przypadną polskiej dynastii, czy też Kraków Przemyślidom. Pozyskanie poparcia potęg zachodnich (przekupstwa i daniny dla cesarzy i królów, o których mówią kronikarze, to na owe czasy sumy wręcz fantastyczne), unormowanie stosunków kościelnych, ugoda z sąsiadami na wschodzie – tak można podsumować główne wydarzenia w Czechach do czasu wypraw krzyżowych.

Kim byli ci Przemyślidzi, o których była tu mowa i którym kraj zawdzięczał zapewne swoje oblicze w sensie politycznym i duchowym? Nie bardzo wiadomo; wraz z wiadomościami kronikarzy wkraczamy na grunt mitu. Warto może poświęcić kilka słów praskiemu kanonikowi Kosmasowi (zmarł w 1125 roku), uznawanemu za patriarchę kronikarzy czeskich. Pisał on swoje dzieło ad maiorem gloriam Przemyślidów, dając taką interpretację ich działań, jakiej nie można uznać za wyłącznie osobistą.

Kosmas był wybitnym propagandzistą w służbie rodu książęcego oraz bojownikiem o łacińską liturgię i czeski prymat w świecie wschodnim przeciw Polakom. Dzieło, aczkolwiek mocno uzależnione od wzorców ówczesnych kronik zachodnich, jest w tym względzie bezspornie oryginalne, podobnie jak posłużenie się elementami mitycznymi.

Legenda o praojcu Czechu, który przybywa do ziemi niezamieszkałej od czasów potopu i z dawna obiecanej (nasuwa się tu analogia z Mojżeszem), służy jako wstęp do historii złotego wieku pokoju i wolnej miłości. Upadek przynosi własność prywatna i pokoju muszą bronić sędziowie i mądre kobiety (jak u Germanów Tacyta, kobieta ma w sobie coś boskiego); jedna z trzech najwybitniejszych wróżek, wieszczka Libusza, zostaje znieważona przez skłóconych mężczyzn, którzy żądają męskich rządów. Libusza sama zaprowadza nowy porządek, poślubiając oracza (założyciela rolnictwa) Przemysła i każąc wybudować gród, następuje wygnanie z raju szczęścia i wolności do twardego świata pługa i rządów wojskowych. Złoty wiek nie od razu się poddaje, wraca w formie powstania amazonek – w końcu jednak zwycięża męska władza Przemysła. Pojawia się więc wspólne mitologiczne źródło – małżeństwo w postaci zniewolenia kobiety z nieograniczoną władzą książęcą, oraz rolnictwo i osiedlenie, ze swoim dobrodziejstwem i przekleństwem. (Istnieje jeszcze jedna wersja legendy o Przemyśle, w której jego władza nie nastaje po wieku szczęśliwości, lecz przeciwnie, po życiu ubogim, zwierzęcym i nieosiadłym. Widziano w niej wpływ Arystotelesowskiego pojęcia pochodzenia państwa, podczas gdy u Kosmasa chciano widzieć raczej Augustiańską pogardę dla państwa. Można się różnić co do tego, czy u Kosmasa odnaleźć można refleks prawdziwej legendy ludowej, echo czeskiej puszczy, musimy zgodzić się z tym, że legendy istnieją w wielu wersjach, że wielowariantowość jest wręcz podstawową właściwością mitu i trudno wypuszczać, żeby Kosmasowi przysługiwała tu wyłączność. Obu wersjom wspólne jest to, że wystąpienie Libuszy i nastanie Przemysła są rozwiązaniem kryzysu, ponieważ także u Kosmasa patriarchat nie następuje bezpośrednio po złotym wieku, tylko po wypełnionej sporami epoce przejściowej. Przemysł występuje w każdym razie jako chroniony przez los bohater, nie zaś jako w dalekim ukryciu wegetujący niegodziwiec – i jedynie jako taki jest godny związku z boską kobietą.)

 

powrót na stronę główną » powrót do wyników wyszukiwania »